In 1831 beleefde onze planeet een van haar meest dramatische momenten. Een tot voor kort onbekende vulkaan barstte met zo’n kracht uit dat de lucht op het noordelijk halfrond donkerder werd en de temperatuur met ongeveer 1°C daalde. De impact was verwoestend: verloren oogsten, hongersnoden in Europa, India en Japan, en miljoenen mensen werden gedwongen om te gaan met honger en wanhoop. Bijna twee eeuwen lang bleef de identiteit van de verantwoordelijke persoon gehuld in mysterie. Dankzij wetenschappelijk onderzoek weten we vandaag de dag dat de vulkaan de boosdoener is Zavaritskiigelegen op het afgelegen eiland Simushirop de Koerilen-eilanden, tussen Rusland en Japan.

De Zavaritskii-vulkaan is nooit op de juiste manier gemonitord vanwege de geïsoleerde ligging en de afwezigheid van inwoners op het eiland Simushir. Jarenlang werd de uitbarsting van 1831 ten onrechte toegeschreven aan tropische vulkanen. Het keerpunt kwam dankzij de analyse van IJskernen genomen in Groenlandwaar kleine asdeeltjes vastzaten.

De dokter Willem Hutchisoneen van de wetenschappers die het onderzoek leidde, vertelt over de emotie van het moment waarop de monsters van vulkanische as, vergeleken met de rotsen van het eiland Simushir, een perfecte match onthulden:

Het was een spannend moment, een echte eureka. De gegevens waren ongelooflijk duidelijk.

Er is vastgesteld dat de Zavaritskii-vulkaan verantwoordelijk is voor een van de krachtigste uitbarstingen van de 19e eeuw. De enorme hoeveelheid zwaveldioxide die in de atmosfeer terechtkwam, veroorzaakte een mondiale afkoeling, wat de toch al ernstige gevolgen van de Kleine IJstijd nog verder benadrukte.

De mondiale gevolgen van een ‘onzichtbare’ vulkaan

De gevolgen van de ramp waren onmiddellijk en verwoestend. Het koudere en drogere klimaat bracht de oogsten ernstig in gevaar, wat leidde tot hongersnoden die miljoenen mensen troffen, zoals Hutchison uitlegt:

De sociale gevolgen waren enorm, en het begrijpen van de mate waarin het klimaat een rol speelde bij deze tragedies is een van de doelstellingen van het huidige onderzoek.

Maar hoe is het mogelijk dat een gebeurtenis van deze omvang zo lang in de vergetelheid is gebleven? Het antwoord ligt in de geografische isolatie van Simushir, een eiland dat zo afgelegen is dat zelfs reizigers uit die tijd de gevolgen ervan niet nauwkeurig konden documenteren. De enige sporen, naast het ijs, werden gevonden in de logboeken van enkele matrozen die de archipel passeerden.

Zavaritskii: een waarschuwing voor de toekomst

Zavaritskii’s verhaal biedt ons een waardevolle les. De gevaarlijkste vulkanen zijn niet altijd de beroemdste of meest gecontroleerde. Velen bevinden zich, net als Zavaritskii, in afgelegen en slecht toegankelijke regio’s. Dit maakt het moeilijk om de effecten van toekomstige uitbarstingen te voorspellen en te verzachten, zoals Hutchison waarschuwt:

We hebben geen echt effectief internationaal systeem voor het beheersen van grootschalige uitbarstingen. Het is iets waar we als wetenschappelijke gemeenschap en als samenleving aan moeten werken.

Vulkaanuitbarstingen kunnen de loop van de geschiedenis veranderen, zoals die van 1831 aantoont. Nu de klimaatverandering al aan de gang is, kunnen soortgelijke episoden nog dramatischer gevolgen hebben voor een steeds kwetsbaarder wordende wereld.