De bodem, een levende en niet-hernieuwbare hulpbron, fragmenteert onder het gewicht van beton, infrastructuur en nieuwe industriële logica. In feite verandert het Italiaanse grondgebied nog steeds: in 2024 werd bijna 84 vierkante kilometer bedekt met nieuwe kunstmatige oppervlakken, een stijging van 16% ten opzichte van het jaar ervoor.
Met een netto landconsumptie van ruim 78 vierkante kilometer is dit de hoogste waarde van de afgelopen tien jaar. Dit blijkt uit het rapport’Landconsumptie, territoriale dynamiek en ecosysteemdiensten” Editie 2025 van ISPRA en het Nationaal Systeem voor Milieubescherming (SNPA), die een duidelijk alarm afgeven: elk uur wordt 10.000 vierkante meter uit het natuurlijke landschap verwijderd, alsof het ene stuk na het andere wordt losgemaakt van het mozaïek van ons grondgebied.
Achter deze cijfers schuilen vernietigde ecosystemen, landbouwvelden die zijn omgevormd tot parkeergarages, pakhuizen of logistieke centra, en een steeds ondoordringbaarder, fragieler en kwetsbaarder gebied.
De regio’s die het zwaarst getroffen worden door landgebruik
Vijftien Italiaanse regio’s hebben nu de drempel van 5% van het geconsumeerde grondgebied overschreden.
De zwarte shirts zijn:
De grootste groei van het afgelopen jaar werd opgetekend in:
Emilia-Romagna voert de ranglijst voor nieuwe consumptie aan met 1.000 hectare, gevolgd door Lombardije, Puglia, Sicilië en Lazio. Alleen Valle d’Aosta, Ligurië en Molise hebben nog minder dan 50 hectare aan nieuwe kunstmatige bedekkingen.
Herstel: een stap voorwaarts die te traag is
De gebieden die ‘teruggegeven’ zijn aan de natuur – vaak voormalige bouwplaatsen of verlaten steengroeven – vormen nog steeds een uitzondering. In 2024 werd slechts 5,2 km² hersteld, tegen 8,2 in 2023. Een zorgwekkend teken, aangezien Europa zojuist de eerste bodemrichtlijn heeft goedgekeurd, met als doel gezonde bodems tegen 2050 te garanderen.
Een deugdzaam voorbeeld komt uit Emilia-Romagna, waar de renaturalisatie van verlaten steengroeven en methaanpijpleidingen het herstel van 143 hectare land mogelijk heeft gemaakt. Maar het blijft een druppel in een zee van beton.
Kwetsbare gebieden komen steeds meer in gevaar
Cement blijft vooruitgang boeken, zelfs waar dat niet zou moeten: in gebieden met hydraulisch risico (+1.303 hectare) en in gebieden die onderhevig zijn aan aardverschuivingen (+600 hectare). De waterdichtheid van de kuststroken gaat ook door, waar de bodembedekking binnen de eerste 300 meter van de zee 22,9% bereikt, meer dan driemaal het nationale gemiddelde.
In de beschermde gebieden is 81 hectare natuurlijke grond bedekt, en in de Natura 2000-gebieden zijn de kunstmatige oppervlakken met 192 hectare gegroeid, een stijging van 14% ten opzichte van 2023.
Ten slotte verdwijnt er nog eens 3.750 hectare groen in de stad: steeds minder ruimte voor stadsnatuur en voor het welzijn van mensen.
Op de grond gemonteerde fotovoltaïsche zonne-energie: recordgroei
Volgens het rapport dreigt de energietransitie, als deze niet wordt gepland, om te slaan in nieuw landgebruik. In 2024 besloegen op de grond gemonteerde fotovoltaïsche panelen ruim 1.700 hectare, een verviervoudiging in slechts één jaar tijd (in 2023 waren dat er nog 420).
80% van deze installaties bevindt zich in landbouwgebieden, met Lazio, Sardinië en Sicilië voorop.
Een trend die om evenwicht vraagt: fotovoltaïsche energie mag geen nieuwe vorm van overbouw worden, maar moet worden geïntegreerd met landbouwvoltaïsche energie, waarvan de uitbreiding in 2024 werd teruggebracht tot 132 hectare, maar nog steeds de meest duurzame oplossing is.
En er is ook ‘digitaal’ beton
Dat klopt: naast traditioneel cement wordt er ‘digitaal’ cement toegevoegd. De oppervlakte van de logistieke centra bedraagt sinds 2006 nu meer dan 6.000 hectare, met nieuwe uitbreidingen in Emilia-Romagna (+107 hectare), Piemonte (+74) en Lombardije (+69).
En ook de aanwezigheid van datacenters groeit, gedreven door de honger naar digitale en cloudinfrastructuren: in 2024 besloegen ze ruim 37 hectare, voornamelijk geconcentreerd in het Noorden.
Een zich snel ontwikkelend fenomeen, dat een zorgvuldige planning vereist om te voorkomen dat de race om innovatie uitmondt in een verder verlies van vruchtbare grond.
Het beeld dat naar voren komt is helder: blijven bouwen aan natuurgebieden is niet langer duurzaam. Daarom is het tijd om de logica van uitbreiding om te keren en te focussen op stadsvernieuwing, hergebruik en herontwikkeling van gebouwen, waardoor de natuur weer ruimte krijgt en de veerkracht van de gebieden wordt vergroot.
Elke vierkante meter natuurlijke bodem is een waardevolle bondgenoot tegen overstromingen, droogte en verlies aan biodiversiteit. Het verliezen van grond betekent het verliezen van de toekomst.
