Een uitvaart is niet altijd nodig om de pijn van een verlies te verwerken. Soms zijn verliezen stil, onzichtbaar voor de ogen van de mensen om ons heen, maar daarom niet minder pijnlijk. We verliezen mensen die nog steeds onder ons zijn, dromen die nooit werkelijkheid zullen worden, delen van onszelf die, eenmaal verdwenen, nooit meer zullen terugkeren.
Toch is de pijn van deze ervaringen authentiek, ook al bereidt niemand ons erop voor.
In de psychologie spreken we van ‘onzichtbare rouw’: verliezen die niet altijd de erkenning krijgen die ze verdienen, maar die toch een diepe leegte achterlaten. Ze kunnen niet worden gezien, ze hebben geen naam of ritueel, maar toch markeren ze diepgaand degenen die ze ervaren. Dit zijn ervaringen die vaak door anderen worden onderschat of genegeerd, maar voor degenen die ze meemaken is de pijn net zo reëel als een meer zichtbaar verlies.
Elk verlies verdient het om gehoord te worden, serieus genomen te worden, de ruimte en tijd te krijgen om het te verwerken. Soms is slechts een gebaar van begrip voldoende, een stilte die niet oordeelt, een woord dat onze gevoelens bevestigt.
Hier zijn enkele van de pijnen die de samenleving vaak negeert, minimaliseert of als ‘niet ernstig genoeg’ beschouwt om als echt verdriet te worden herkend:
Het verlies van een huisdier
Wanneer een hond, kat of ander dier ons verlaat, wordt de pijn die we voelen vaak geminimaliseerd door de mensen om ons heen met uitspraken als ‘het was maar een hond’ of ‘het was maar een kat’. Maar voor velen is dat dier veel meer. Hij is een levenspartner die momenten van eenzaamheid, vreugde en verdriet heeft gedeeld. Hij is een figuur die onvoorwaardelijk van ons hield, die ons elke dag onvoorwaardelijke genegenheid gaf. Het verlies van een huisdier is niet alleen een fysieke scheiding, het is ook het einde van een zeer diepe emotionele band, die een leegte achterlaat die moeilijk te vullen is.
Rouw om een verbroken relatie
Scheidingen, zowel huwelijkse als vriendschappelijke, zijn andere vormen van rouw die geen juiste plaats vinden in onze collectieve verbeelding. Als een persoon fysiek verdwijnt, wordt rouw gedefinieerd en sociaal erkend. Maar als een relatie eindigt, krijgt de persoon die lijdt niet altijd de ruimte om zijn pijn te uiten. Een huwelijk dat eindigt, een lange vriendschap die kapot gaat, kan diepe littekens achterlaten, maar ze worden vaak beschouwd als louter levensgebeurtenissen, zonder erkenning van de leegte die ze achterlaten. Onthechting is niet slechts een scheiding van bezittingen, het is de symbolische dood van een band, van een hoop, van een levensproject dat niet langer bestaat.
Rouw om een levend persoon
Een ander onzichtbaar verlies is het verlies dat we ervaren wanneer iemand van wie we houden zodanig verandert dat hij niet langer ‘wie we kenden’ is. Dit gebeurt wanneer iemand een geestesziekte ontwikkelt, wanneer hij te maken krijgt met verslavingen, wanneer een neurodegeneratieve ziekte zoals de ziekte van Alzheimer zijn identiteit verstoort. In deze gevallen is het verlies niet fysiek, maar wel even pijnlijk. De persoon is er nog steeds, maar hij is niet langer dezelfde. Het gezicht dat we kenden wordt onherkenbaar, gedrag verandert en wat ooit een solide relatie was, wordt iets verwarrends en wazigs. Dit soort verdriet is moeilijk te verwerken omdat er geen duidelijk einde is, alleen een voortdurende verandering die het gevoel geeft iemand verloren te hebben zonder dat hij of zij daadwerkelijk weg is.
Rouw om het verlies van een huis of een dierbare plaats
Er zijn sterfgevallen die onze identiteit aantasten, onze band met de plek die ons verwelkomde. Uw huis verliezen, gedwongen worden te verhuizen, te maken krijgen met een uitzetting, of zelfs het slachtoffer worden van een natuurramp die ons van ons toevluchtsoord berooft, is een rouwende ervaring die niet altijd als zodanig wordt herkend. Het huis is niet alleen een verzameling muren en voorwerpen, het is de plek waar onze herinneringen, ons verleden en onze veiligheid bewaard blijven. Wanneer dit allemaal verdwijnt, verlies je een deel van jezelf. Het gaat niet alleen om materiële objecten, maar om een stukje van iemands identiteit, van iemands wortels. Het is een rouw die vaak in stilte wordt ervaren, omdat het voor anderen moeilijk te begrijpen is hoe sterk de band is die er bestaat met een dierbare plek.
Niet-herkende collectieve rouw
Sommige verliezen zijn collectief, maar krijgen niet altijd de erkenning die ze verdienen. Laten we denken aan degenen die lijden ervaren dat verband houdt met sociale tragedies, verre oorlogen en milieurampen. Vaak zijn dit geen gebeurtenissen die ons direct raken, maar die ons toch diepe pijn bezorgen. Het nieuws van een tragedie, het beeld van een verwoeste stad of een op de vlucht geslagen bevolking, schudt ons wakker, maar zelden mogen we deze rouw als een echt verlies ervaren. In veel gevallen lijden we in stilte, zonder de mogelijkheid om onze pijn met anderen te delen, omdat er geen begrafenis is, er geen collectieve ritus is die het einde van iets markeert. Het is een rouw die verborgen blijft, maar die even reëel en pijnlijk is.
In al deze gevallen is de rouw onzichtbaar, maar daarom niet minder belangrijk. Het lijden dat voortkomt uit een verlies dat geen naam, ritueel of slotceremonie heeft, verdient erkenning. De pijn, het verdriet en de eenzaamheid die uit deze ervaringen voortvloeien verdienen ruimte. Omdat uiteindelijk elk verlies, groot of klein, een deel van ons is dat verdwenen is.
