Er zijn mensen die de definitie definiëren 2024 “het jaar van uitersten”en niet zonder redenen.
Aan de andere kant is dit precies het jaar waarin de mondiale gemiddelde temperatuur heeft het plafond van +1,5 °C boven het pre-industriële niveau overschredeneen thermische drempel die vóór het einde van de eeuw niet mag worden overschreden. Dit wordt onder meer bevestigd door gegevens van de Europese klimaatmonitoringdienst, Copernicus Dienst voor Klimaatverandering (C3S)die al aan het begin van het jaar een stijgende trend liet zien ten opzichte van 2023. De voorspellingen kregen vervolgens vorm in feiten: tussen januari en oktober 2024 de thermische anomalie was de hoogste ooitwat ons de zekerheid geeft dat de impact van de klimaatcrisis veel groter is dan wat een paar jaar geleden nog werd gedacht.
Hete temperaturen en hun gevolgen
Dit is ook het jaar waarin het oceaanwater recordniveaus van hitte bereikte, waardoor buitensporige weersomstandigheden in meerdere delen van de wereld werden versterkt. Met name in de Middellandse Zee is dit de gemiddelde dagelijkse oppervlaktetemperatuur in augustus bereikte het 28,9 °C, met lokale pieken tot 31,96 °C. Deze thermische anomalie brengt niet alleen de mariene ecosystemen in gevaar, maar draagt ook bij aan het veroorzaken of intensiveren van hevige regenval en stormen.
De abnormale stijging van de zeetemperatuur heeft in feite de vorming van krachtigere tropische cyclonen in warme zeeën bevorderd, terwijl het in andere gebieden de droogte heeft verergerd. De hittegolven worden bovendien bevestigd door de voortdurende pieken in het kwikgehalte in Afrika en Azië, maar ook in Centraal-Europa.
De overstroming in Spanje (en daarbuiten)
Op de lijst van noodsituaties voor 2024 staan overstromingsverschijnselen die hele regio’s op de knieën hebben gebracht. Eind oktober kreeg Spanje te maken met een van de ergste overstromingen uit zijn recente geschiedenis: in de Valenciaanse Gemeenschap, Castilië-La Mancha en Andalusiëleidde de combinatie van een ‘koude daling’ met abnormaal warme zeeën tot stortregens, waardoor rivieren en beken overstroomden. De tol bedroeg 229 slachtoffers en duizenden ontheemdenmet enorme materiële schade en een infrastructuurnetwerk dat in sommige gebieden binnen een paar uur instortte.
Elders was het scenario niet anders: in Afghanistande aanhoudende droogte werd afgewisseld met stortregens die, vanwege de fragiele structuur van het gebied, aanleiding gaven tot dodelijke aardverschuivingen en aardverschuivingen. In Brazilië en Uruguayhebben hevige stormen landelijke en stedelijke gebieden getroffen, waardoor de autoriteiten gedwongen zijn de noodtoestand uit te roepen. Tussen januari en eind september is er wereldwijd een aantal van meer dan 2.000 geregistreerde weerrampeninclusief overstromingen, tropische stormen en hittegolven.
De kwetsbaarheid van Italië en extreme verschijnselen in Europa
In de Europese context werd Italië opnieuw blootgesteld aan verschillende extreme weersomstandigheden. De overstromingen in oktober zorgden voor een schok Emilia-Romagnamet rivieren en beken die de waarschuwingsniveaus ruimschoots hebben overschreden, hebben de onzekerheid van ons hydrogeologische systeem aan het licht gebracht. Het gebied, dat historisch kwetsbaar is, heeft de infrastructuur en huizen zien wegvagen, vooral in de buurt van de rivieroevers. In VenetoDe voortdurende monitoring van de Po en haar zijrivieren hield de bevolking wekenlang in spanning Campanië en op eilanden als Ischia werden we geconfronteerd met de gevolgen van buitensporige regenval met ernstige schade in gebieden die al door recente tragedies werden gekenmerkt. In november zorgden hevige regenval voor overstromingen en ontwrichting, vooral in het oosten van Sicilië. In Giarre werd in zes uur ruim 400 mm regen geregistreerd.
Branden en ontbossing: de open wond van tropische bossen
Terwijl er in 2023 al zorgwekkende records waren bereikt op het gebied van branden en bosvernietiging, consolideerde 2024 een nog negatievere trend. In Amazone was geregistreerd volgens het National Institute for Space Research (Inpe), het hoogste aantal branden sinds 2007vooral aan de Boliviaanse kant, aangewakkerd door een combinatie van extreme droogte, ontbossing om ruimte te maken voor gewassen en intensieve veehouderij, en bosbeheerbeleid dat door veel milieuorganisaties als ontoereikend wordt beschouwd.
Tegelijkertijd, Europa heeft besloten het een jaar uit te stellen de effectieve toepassing van de Ontbossingsverordening (EUDR), met als doel de impact van de import van producten die verband houden met bosvernietiging verminderen. Een tegenslag waar velen bang voor zijn, zou de reikwijdte van een fundamentele regel om de internationale druk op de bosgebieden van de planeet te verminderen, kunnen verwateren.
Biodiversiteit onder vuur en het risico van nieuwe uitstervingen
Naast klimatologische verschijnselen heeft 2024 ook het voortduren van een ernstige biodiversiteitscrisis benadrukt, hetgeen wordt bevestigd door verschillende rapporten die in de loop van het jaar zijn gepubliceerd: de populaties van gewervelde dieren hebben de afgelopen vijftig jaar een drastische achteruitgang ondergaan, met een gemiddelde reductie van ongeveer 70-75%. De factoren die een rol spelen zijn altijd dezelfde: ontbossing, intensieve landbouw, vervuiling, illegale jacht en klimaatverandering, die habitats veranderen.
Emblematisch is het Europese geval van de dunsnavelwulp (Numenius tenuirostris), ook bekend als “wulp”, een vogel die ooit ook wijdverspreid was in Italië, waarvan de sporen sinds de jaren negentig verloren zijn gegaan en waarvan het uitsterven nu officieel is bevestigd. Veel andere soorten lopen gevaar ze lijden onder de vernietiging van natuurlijke ecosystemen, stroperij en toenemende verstedelijking. Om het beeld nog ingewikkelder te maken, zijn verschillende regeringen begonnen de bescherming van soorten die ooit als onaantastbaar werden beschouwd, zoals de wolf, neerwaarts te herzien, door deze te degraderen van ‘strikt beschermde soorten’ naar ‘beschermde soorten’.
De vertragingen van internationale topconferenties
Geconfronteerd met een dergelijke kritieke situatie blijven de belangrijkste mondiale topconferenties van 2024 achter bij de verwachtingen. Daar COP29 in Bakoegewijd aan het klimaat en eindigend medio november, zou de plek zijn om de financiering te verhogen om de minst ontwikkelde landen te helpen de kosten van de energietransitie en aanpassing te dragen. In plaats daarvan was het financieringspakket veel bescheidener dan wat de staten zelf eerder hadden aangekondigd.
Ook de resultaten van de test zijn niet erg bemoedigend COP16 over biodiversiteitgehouden in Colombia, waar geen overeenstemming werd bereikt over de economische instrumenten die nodig zijn om de trend van achteruitgang van habitats en soorten te keren. En zelfs niet het langverwachte mondiale verdrag plasticvervuiling tegengaaneen van de meest urgente kwesties voor de gezondheid van mariene ecosystemen, heeft het licht gezien: alles is uitgesteld tot 2025. Dit panorama van voortdurend uitstel en slechte resultaten benadrukt de moeilijkheid om een echte politieke wil te vinden die op internationaal niveau wordt gedeeld.
Een cruciaal jaar, maar er blijft hoop op concrete veranderingen
We kunnen, zonder angst voor tegenspraak, zeggen dat 2024 op het punt staat te eindigen met een substantieel negatieve balans in termen van ecologische noodsituaties. Hoewel wetenschappelijke gegevens erop wijzen dat de planeet zich op een hellend vlak bevindt, institutionele reacties en internationale topconferenties zijn onvoldoende gebleken om de trend te keren.
De wetenschappelijke gemeenschap herhaalt dat Nu handelen is urgenter dan ooit: van de snelle transitie naar hernieuwbare energie, naar de bescherming van tropische bossen en biodiversiteit, tot aan het beperken van het landverbruik en de adoptie van landbouw- en productiesystemen met verminderde gevolgen voor het milieu.
Als er één les duidelijk naar voren komt uit de dramatische gebeurtenissen van 2024, dan is het dat de technische en economische oplossingen om de crisis aan te pakken bestaan, maar het is politieke wil – en collectief bewustzijn – de beslissende stap moeten zetten.
