Er zijn plaatsen waar stilte bestaat uit kleuren die verdwijnen. In de tropische bossen van Brazilië verliezen vlinders hun licht. Hun vleugels, ooit een mozaïek van blauw, oranje en rood, zien er nu doffer uit.
De bioloog en fotograaf Roberto García-Roa, die al jaren het leven van tropische insecten documenteert, vertelde in een interview met de Britse krant The Guardian: “De kleur van de vleugels van een vlinder is niet alleen maar schoonheid”, legt hij uit. “Het gaat om communicatie, overleven, evenwicht. Wanneer de habitat aan complexiteit verliest, krimpt ook het palet van de natuur.”
Achter deze verandering schuilt een groter verhaal. De bossen van Brazilië worden geleidelijk vervangen door eucalyptusplantages, eentonige en vereenvoudigde omgevingen, heter en droger dan natuurlijke bossen. In deze uniforme landschappen kunnen de felgekleurde vlinders – die schaduw, vochtigheid en een verscheidenheid aan planten nodig hebben om zich voort te planten – niet langer overleven. Alleen die met bruine of grijze tinten blijven over, meer geschikt voor een wereld die uniform is geworden.
Kleur als taal van het leven
Voor vlinders is kleur een taal: het wordt gebruikt om te communiceren, om het hof te maken, om zichzelf te verdedigen. Elke nuance heeft een evolutionaire functie, opgebouwd over miljoenen jaren. Wanneer de kleuren vervagen, betekent dit dat er iets is gestopt in de dialoog tussen de soort en de omgeving.
Onderzoeker Maider Iglesias-Carrasco, van de Universiteit van Kopenhagen, legde aan de Engelse krant uit dat in eucalyptusplantages “vlindergemeenschappen worden gedomineerd door bruine soorten”. Het is alsof het landschap zelfs het licht van de insecten heeft gezogen.
Het onderzoek uitgevoerd in de Braziliaanse staat Espírito Santo telde 31 soorten in inheemse bossen en slechts 21 in plantages, met een drastische vermindering van de kleurvariëteit. Maar het gaat niet alleen om esthetiek: kleur is een indicator van ecologische complexiteit. Wanneer het kleurengamma kleiner wordt, betekent dit dat het hele ecosysteem eenvoudiger wordt.
Een wereld die zijn nuances verliest
Het fenomeen betreft niet alleen vlinders. Wetenschappers hebben het over ‘wereldwijde verkleuring’: koraalriffen worden wit, oceanen krijgen groenere tinten en zelfs regenbogen dreigen minder zichtbaar te zijn in vervuilde gebieden. De hele planeet wordt zwakker.
“Zelfs waargenomen vanuit de ruimte lijkt de planeet ondoorzichtiger”, onderstreepte Ricardo Spaniol van de Federale Universiteit van Rio Grande do Sul. “Het is een zorgwekkend teken van hoe verbonden natuurlijke processen zijn en hoe menselijke druk de vitaliteit van de aarde uitdooft.”
Kleur teruggeven aan de natuur
Ondanks het zorgwekkende beeld laat het onderzoek ruimte voor hoop. Wetenschappers hebben waargenomen dat in de bossen in het Amazonegebied, die na decennia van verlatenheid zijn hersteld, de verscheidenheid aan kleuren van vlinders langzaam weer groeit. Waar de vegetatie zich herstelt, wakkert de natuur haar nuances weer aan.
Eucalyptusplantages – ruim 22 miljoen hectare wereldwijd – worden vaak gezien als ‘groen’, maar achter die uniforme kleur schuilt een slecht ecosysteem. “Groen is niet genoeg om over de natuur te praten”, legt García-Roa uit. “We hebben diversiteit nodig, we hebben complexiteit nodig. Alleen zo kan het bos weer schitteren.”
