In de podcast VervenFrancesca Albanese – Speciale rapporteur van de Verenigde Naties over de situatie van mensenrechten in het bezette Palestijnse grondgebied – spreekt met een kalme stem, zonder te forceren. Het verhoogt geen tonen, het zoekt geen speciale effecten: het brengt cijfers, verhalen, afbeeldingen met zich mee die hun ruwheid beïnvloeden. Kinderen gedood, honger, hele gemeenschap beroofd van hun menselijkheid.
Maar elke keer dat hij tussenbeide komt, polariseren de reacties. Er zijn mensen die het als een onmisbare stem beschouwen en degenen die het integendeel afwijzen als ongemakkelijk of “partijdige”. Psychologie helpt ons te begrijpen waarom figuren zo veel als de verdeling ervan. Het is niet alleen een kwestie van politiek: het is een fenomeen dat betrekking heeft op de manier waarop de geest reageert op nieuws dat moeilijk te accepteren is.
Albanees doet immers wat veel experts of activisten doen: gegevenshouder, contexten, feiten. Het verschil is dat die gegevens – en de woorden die hen vergezellen – diepe overtuigingen in crisis hebben gebracht. En wanneer het gebeurt, reageren de hersenen door degenen die spreken aan te vallen, niet wat hij zegt.
“Schiet de boodschapper”
Een van de meest interessante studies op dit gebied werd uitgevoerd op de Harvard Business School door Leslie John, Hayley Blunden en Heidi Liu in 2019. In het onderzoek ontvingen de deelnemers positief of negatief nieuws van verschillende gesprekspartners.
Degenen die slecht nieuws brachten, werden minder leuk, minder competent en minder geloofwaardig beoordeeld, zelfs als hij geen fout had. De auteurs spreken van “automatische affectieve associatie”: de hersenen hebben de neiging de onaangename emotie van het nieuws over te dragen over degenen die het communiceren.
Het is een cognitieve snelkoppeling die ons helpt het ongemak te verminderen, maar ons leidt tot vervormde oordelen.
In een gerelateerd experiment uitgevoerd aan de Universiteit van Yale (“beloning of schiet de boodschapper?”, 2022), merkten de onderzoekers op dat degenen die goed nieuws brengen sociaal wordt beloond, terwijl degenen die pijnlijke feiten blootleggen, geïsoleerd of gestraft worden. Het is de moderne versie van het oude spreekwoord: “Do Not Shoot the Messenger”.
In het geval van Francesca Albanese is het mechanisme duidelijk. Slecht nieuws – van sterfgevallen, honger, gehumanisatie – en om deze reden wordt het als “dader” gezien. Zijn aanwezigheid dwingt ons om naar de horror te kijken, en de hersenen geven er de voorkeur aan onszelf te beschermen door de bron aan te vallen in plaats van de werkelijkheid uit te werken.
In de sociale psychologie is dit proces verweven met cognitieve dissonantie (Festinger, 1957): wanneer de nieuwe informatie in tegenspraak is met waar we in geloven, kiezen we de gemakkelijkste manier – om onze visie op de wereld in diskrediet te verdedigen, die het in twijfel trekken.
De morele schok
De Amerikaanse socioloog James Jasper, in zijn boek De kunst van moreel protest (1997), introduceerde het concept van morele schok: Een emotioneel moment waarop een plotselinge gebeurtenis of uitdrukking morele neutraliteit doorbreekt en ons dwingt het probleem te “voelen”.
Tijdens het interview a VervenAlbanees citeert figuren die mentale beelden worden: “Meer dan 20.000 kinderen gedood.” Nummers die geen ruimte voor afstand laten. Volgens Jasper produceert dit type boodschap onmiddellijke emotionele activering, in staat om de luisteraar van de luisteraar te transformeren in een moreel betrokken persoon.
Een studie gepubliceerd over Frontiers in de psychologie (Sabucedo et al., 2018) bevestigt dat morele emoties – verontwaardiging, compassie, gevoel van onrechtvaardigheid – voorspellende factoren van participatie in sociale oorzaken zijn. De gegevens alleen zijn niet genoeg: het is noodzakelijk om een emotionele stimulans te maken die persoonlijk maakt wat anders abstract zou blijven.
Om deze reden zijn in de taal van Francesca Albanese de woorden “genocide”, “bezetting” of “opgelegde hongersnood” geen retorische overdrijvingen: het zijn psychologische apparaten die het collectieve bewustzijn schudden. Morele schok overtuigt niet iedereen, maar Dwingt iedereen om te reageren: Sommigen zijn verontwaardigd, anderen dichtbij, maar niemand blijft onverschillig.
Onmenselijkheid
Een andere krachtige psychologische sleutel die in het interview naar voren kwam, is die van onmensisatie. Albanees hekelt hoe, in politieke en mediataal, termen worden gebruikt die hele volkeren verminderen tot niet -menselijke categorieën – “dieren”, “terroristen”, “menselijke schilden”. Woorden die alleen moeilijk lijken, maar die daadwerkelijk handelen op onze morele perceptie.
Psychologen Nick Haslam (Universiteit van Melbourne) en Adam Waytz (Northwestern University) hebben aangetoond dat Inhumanisatie twee vormen heeft:
In beide gevallen is het effect hetzelfde: empathie neemt af. Een studie door Harris et al. (2011), uitgevoerd met beeldvorming van magnetische resonantie, onthulde dat wanneer we beelden van ontmenselijkte mensen (zoals daklozen of gedetineerden) de hersengebieden geassocieerd met mededogen en emotionele verwerking worden gedeactiveerd.
Dit verklaart waarom, op sociaal niveau, talen die “alleen retoriek lijken” lijken, eigenlijk enorme gevolgen hebben. Wanneer we accepteren dat iemand “minder menselijk” wordt genoemd, accepteren we impliciet dat het erger wordt behandeld. Woorden bouwen psychologische realiteiten op: degenen die spreken over “opofferende levens” bereiden de grond voor op onmenselijk beleid.
Selectief framing: wanneer de media de “Hit the Messenger” versterkt “
Tijdens het interview maakt Albaniër ook een concreet voorbeeld: hij zegt dat kranten van nationaal kaliber vaak een enkele zin uit zijn interventies extrapare extrapare en het op de voorpagina publiceren, zonder de context te melden. Het resultaat is dat het debat zich richt op de geïsoleerde zin, niet op de volledige analyse.
In de communicatiepsychologie staat dit fenomeen bekend als selectieve framing. Zoals Robert Entman (1993) al uitlegde, betekent het kiezen van “welk deel” van een toespraak de nadruk legt op het oriënteren van collectieve perceptie. Een complexe inhoud wordt een provocerende titel en de wet reageert op het label, niet op het onderwerp.
Hier wordt het mechanisme van de “Shoot the Messenger” toegevoegd: als het enige dat we lezen een harde zin is, zonder context, is het nog eenvoudiger om de ergernis op de auteur te projecteren. Zo wordt een vicieuze cirkel aangedreven: extrapolatie, verontwaardiging, aanval op de persoon, verdere delegitimiteit van de inhoud.
De actieve minderheid: de psychologische kracht van degenen die consistent blijven
In 1976 beschreef de psycholoog Serge Moscovici het fenomeen van Actieve minderheid: Groepen of personen die, ondanks dat ze in duidelijke minderheid zijn, de meerderheid erin slagen te beïnvloeden dankzij consistentie, veiligheid en persistentie.
Door een reeks experimenten – zoals de kleur van de dia’s (Moscovici & Lage, 1976) – ontdekte hij dat een compacte en coherente minderheid de collectieve perceptie kan veranderen, zelfs zonder formele macht. Het mechanisme is cognitief: de constantheid van de boodschap genereert in de publieke dissonantie en nieuwsgierigheid, waardoor de posities worden heroverwegen.
Francesca Albanese belichaamt in de huidige mediacontext deze figuur perfect. Het vraagt geen goedkeuring, verzacht de woorden niet, komt niet uit. Het is de constantheid van zijn toon – soms gezien als koppigheid – waardoor het symbolische geloofwaardigheid geeft.
Net zoals gebeurd met figuren als Greta Thunberg of Malala Yousafzai, ligt haar communicatieve kracht in waargenomen consistentie: zeg altijd dezelfde waarheid, zelfs als het niet handig is.
De collectieve psychologische verdediging: wanneer de hersenen liever ontkennen
Naast individuele mechanismen beschrijft sociale psychologie ook collectieve reacties op morele dissonantie. Wanneer een boodschap een hele identiteit in de crisis plaatst – nationaal, religieus of cultureel – reageert de gemeenschap met ontkenning of spot. Is een vorm van collectieve verdediging Net als de individuele: belachelijk de boodschapper belachelijk om te voorkomen dat de inhoud wordt geconfronteerd.
Onderzoek in de afgelopen jaren heeft al lang het SO -gezamenlijke backfire -effect besproken, dat wil zeggen het idee dat wanneer we informatie ontvangen die in tegenspraak is met onze overtuigingen, we ze uiteindelijk versterken in plaats van ze te veranderen.
De meest recente studies (NYHAN, PNAS2021) tonen echter aan dat dit zelden gebeurt: in het algemeen verbeteren correcties op zijn minst een beetje de nauwkeurigheid van de overtuigingen, zelfs als het effect de neiging heeft snel te verdwijnen. Het echte probleem is daarom geen automatisch “Boomerang -effect”, maar de kwetsbaarheid van de correcties: ze laatste weinig en worden al snel gedomineerd door de stroom van politieke en mediaberichten die meer comfortabele verhalen versterken.
Toegepast op het geval van Francesca Albanese, betekent dit dat zelfs wanneer het geverifieerde gegevens met zich meebrengt, degenen die luisteren de informatie onmiddellijk kunnen opnemen, maar dan verlaten, overweldigd door identiteitsverhalen en vereenvoudigde effecten. Dit is wat de polarisatie rond zijn figuur voedt: zijn netto communicatie komt in conflict met gewortelde overtuigingen, en vaak annuleert de media -context zijn kracht.
Niet politieke, maar collectieve psychologie
Het interview van Francesca Albanese in de podcast Verven Laat zien hoeveel morele communicatie diepe touwen kan raken. Het is geen kwestie van ideologie, maar op sociale psychologie: terwijl we reageren tegenover waarheid, lijden en verantwoordelijkheid.
Wanneer “we de boodschapper raken”, verdedigen we eigenlijk onze interne balans. Maar het herkennen van het mechanisme kan ons helpen het te onderbreken: om de emotionele ergernis te onderscheiden van de geldigheid van de boodschap.
Het begrijpen van de publieke geest is de eerste stap voor een meer bewuste empathie. En misschien ook voor een samenleving die uiteindelijk erin slaagt te luisteren naar degenen die ongemakkelijke waarheden brengen zonder het op de brandstapel te hoeven zetten.
U kunt ook geïnteresseerd zijn in:
